'Castells', de traditie van menselijke torens in Catalonië

In heel Catalonië -en ook in grote delen van de Comunidad Valenciana- bestaat de traditie om 'castells', menselijke torens, te bouwen. Dit gebeurt tijdens de zg. 'festa major' (het dorpsfeest) of anders wel gewoon als een competitie wie de hoogste kan maken. Dit fenomeen is overal zo populair dat er een regionaal zondagavondprogramma is dat volledig hieraan gewijd is. Er bestaan liefst 65 officieel geregistreerde ‘colles’ (teams) die het hele jaar door zoveel mogelijk varianten van 'castells' neer trachten te zetten en -wat nog belangrijker is- deze zo hoog mogelijk te maken.

Geschiedenis
Zoals bij zoveel tradities is ook bij 'castells' onbekend hoe het fenomeen precies is ontstaan. Duidelijk is echter dat deze menselijke torens voortkomen uit de volksdansen van Catalonië. Sinds de 16de eeuw was het in het noordwesten van Spanje gebruikelijk om op allerlei vieringen speciale dansen met een religieuze achtergrond op te voeren. Die dansen werden 'Balls de Valencians' genoemd. Tijdesn die dansen ontstond de gewoonte dat de dansers op elkaar klommen en zo kleine menselijke torens vormden. Deze kleine torens moesten religieuze voorstellingen weergeven. Vanaf de 18de eeuw ontwikkelde het dansen en het vormen van menselijke torens zich langzaam steeds gescheiden van elkaar, hoewel ze gezamenlijk nog tot begin 19de eeuw voorkwamen. De huidige 'colles' werden zodoende nog tot ver in de 19de eeuw 'Balls de Valencians' genoemd.

Als de bakermat van de 'castells' wordt stad Valls, ten noorden van Tarragona, beschouwd. Daar ontstonden in 1805 de eerste gezelschappen 'castellers', die tegen elkaar op gingen bouwen om zo hoog mogelijk te komen. Dat gebeurde uit verschillende gilden van handwerkslieden.

Oefeningen
Tot 1846 behoorden torens van ‘slechts’ zeven verdiepingen tot de hoogste constructies. Tegenwoordig staat het officiële record echter al op tien lagen. Goed geoefende teams kunnen een 'castell' binnen vijf minuten oprichten en weer ontmantelen. Alles is een kwestie van kracht, concentratie, moed, balans, discipline en vooral teamwerk.

De teams komen zo’n twee keer per week bij elkaar om de meest complexe architectonische structuren van hun bouwwerken te onderzoeken. Tijdens deze oefensessies worden altijd verschillende onderdelen van een 'castell gebouwd', maar nooit een hele toren. Die wordt bewaard voor het feest of voor de wedstrijd. Belangrijk hierbij is natuurlijk dat tijdens het op- en afbouwen geen ongelukken gebeuren.

De uitvoering
Elke 'castell' wordt geleid door een ‘cap de colla’, degene die een ontwerp heeft gemaakt en instructies roept om die te verwezenlijken. Want met precieze berekeningen wordt de hoogte van iedere 'castell' gebaseerd op het gewicht, en de lengte en het ervaringsniveau van elke deelnemer. Leden van een 'colle' zijn gehuld in een overhemd in dezelfde kleur en een witte broek met een brede zwarte sjerp om hun middel. De sjerp ondersteunt de onderrug, die vooral bij de personen op de onderste lagen behoorlijk wat gewicht moet verdragen, en vormt tevens een houvast voor degenen die op blote voeten omhoog klimmen naar hogere lagen.

De basis van een 'castell' wordt gevormd door een grote groep 'castellers'. Zij ondersteunen elkaar in een bijenkorf-achtige formatie, die 'pinya' wordt genoemd. Dit fundament fungeert tevens als vangnet om elke mogelijke val te breken, mocht iemand naar beneden storten. De onderste rij van de 'pinya' wordt gevormd door ‘baixos’, de grootste en sterkste mannen. Zij moeten een gecombineerd gewicht van tegen de duizend kilo torsen.

Verder heb je de ‘tronc’(stam), die gevormd wordt door een aantal lagen met een bepaald aantal mensen op elke laag (twee, drie, vier of vijf) en de 'pom de dalt', de bovenste drie lagen van het menselijke kasteel. Deze wordt bekroond met de ‘enxaneta’ (de top), het kind dat via de ruggen en schouders van mede-castellers omhoog klautert en nooit zwaarder kan zijn dan 35 kilo. De 'enxaneta' geeft als hij of zij eenmaal boven is en rechtop staat het ‘alles-is-goed’-gebaar; het teken dat de toren succesvol is afgerond. Dat is het moment waar alles om draait, het moment dat onder begeleiding van de opzwepende muziek uit een 'gralla', een soort fluit, een nieuw record kan worden verbroken.

Hoewel 'castells' er vervaarlijk uitzien en vaak ook zo wankel op hun basis lijken te staan zijn er relatief weinig ernstige ongevallen mee gebeurd. In 2006 overleed in Mataró (provincie Barcelona) een twaalfjarige meisje omdat ze vanaf de achtste laag van een 'castell' naar beneden viel. Het gevolg daarvan is dat er nu steeds meer kleine kinderen een helm dragen tijdens de beklimming naar een hoogte die vaak vergelijkbaar is met die van een appartementengebouw van vijf verdiepingen.

Wedstrijden en feesten
Tegenwoordig worden er in Valls vier keer per jaar 'castells' (kastelen) gebouwd: tijdens de viering van Sant Joan op 24 juni, tijdens het beroemde Firagost-festival elke eerste woensdag van augustus , op 'La Diada' op 11 september, de Catalaanse feestdag, en op Santa Ursula de eerste zondag erna. Maar in heel Catalonië is het seizoen waarin 'castells' worden gebouwd van juni tot eind oktober, de periode waarin dan ook de meeste feesten worden gehouden. De 'castells' komen dan als paddenstoelen uit de grond op dorpspleinen of stierenvechterarena's.

Internationale erkenning
In 2010 werden 'castells' als cultureel fenomeen bijgeschreven op de lijst van 'Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid' van de Unesco.

Belangrijke evenementen
Concurs de Castells:  Elke twee jaar wordt in de eerste week van oktober in het 'Plaza de Toros' van Tarragona deze grote 'castell' wedstrijd gehouden.
Firagost festival: Dit belangrijke feest in Valls gaat gepaard met >>'calçotadas' en 'castells'.
Festa de la Mercè: Tijdens dit drie dagen durende jaarlijks festijn ter ere van de beschermheilige van Barcelona dat eind september wordt gehouden, zijn overal in het centrum 'castells' te bewonderen.
Festa Major de Vilafranca del Penedès:  Dit feest wordt altijd uitgebreid gevierd in Penedés, van eind augustus tot begin september en natuurlijk mogen de 'castells' dan niet ontbreken.
La Diada: Op 11 september wordt de Catalaanse overwinning op de troepen van Philip de Bourbon op dezelfde dag in 1714 gevierd. Dit gaat gepaard met vele 'castells'.